Με το γενικό όρο ξηροφθαλμία εννοούμε την έλλειψη δακρυϊκής στιβάδας μπροστά από τον κερατοειδή χιτώνα. Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε σε μειωμένη έκκριση δακρύων είτε σε παραγωγή παθολογικών δακρύων. Μειωμένη έκκριση δακρύων ή και πλήρη διακοπή της έκκρισης αυτών οφείλεται σε παθήσεις του δακρυϊκού αδένα με κυριότερη το σύνδρομο Sjogren ή σε άλλες κολλαγονώσεις. Τα δάκρυα έχουν 3 στιβάδες και μια από αυτές (η λιποειδική) έχει ως ρόλο να τα διατηρεί για λίγη ώρα στον κερατοειδή εφυγραίνοντάς τον. Όταν αυτή η στιβάδα πάσχει τα δάκρυα εξατμίζονται πιο γρήγορα από το κανονικό και έχουμε ως αποτέλεσμα την ξηροφθαλιμία. Τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας είναι άλγος, αίσθημα ξένου σώματος, κόκκινο μάτι και καύσος. Η θεραπεία έγκειται στη συχνή ενστάλαξη φυσικών δακρύων σε κολλύριο. Αν τα φυσικά δάκρυα δεν επαρκούν τοποθετούνται tips σιλικόνης στους δακρυϊκούς πόρους των βλεφάρων ώστε να μην αποχετεύονται τα λιγοστά δάκρυα που παράγονται.

Επιφορά ονομάζουμε την υπερχείλιση των δακρύων σε σημείο που να στάζει από το μάτι και να αναγκαζόμαστε να το σκουπίζουμε με το χέρι μας. Οφείλεται είτε σε ανωμαλία της ανατομίας του βλεφάρου (εκτρόπιο,  το βλέφαρο στραμμένο προς τα έξω) είτε σε αδυναμία αποχέτευσης των δακρύων από το δακρυϊκό πόρο. Η αδυναμία αυτή μπορεί να οφείλεται είτε σε μια απλή στένωση του πόρου είτε ακόμη και σε πλήρη ατρησία αυτού. Η επιφορά γίνεται ενοχλητικότερη στο κρύο περιβάλλον, στον έντονο αέρα και σε περιβάλλον με καπνό ή άλλες αναθυμιάσεις. Συμβουλευτικά ο ασθενής δεν πρέπει να σκουπίζει με το χέρι του το δάκρυ διότι αυτό προκαλεί ερεθισμό, έκκριση περισσότερων δακρύων και φαύλο κύκλο. Πρέπει με μια γάζα να το σκουπίζει πατητά. Θεραπευτικά γίνεται προσπάθεια διάνοιξης του δακρυϊκού πόρου και πλύση αυτού για να διαπιστωθεί αν το υγρό φτάνει στο λάρυγγα. Αν όχι η μόνη λύση είναι μια μείζονα επέμβαση δημιουργία νέας αποχετευτικής οδού (δακρυοασκορινοστομία).

Η βλεφαρίτιδα είναι φλεγμονή στο χείλος των βλεφάρων που μπορεί να περιλαμβάνει και τους θυλάκους των τριχών. Οφείλεται συνήθως σε λοίμωξη από σταφυλόκοκκο των αδένων στο χείλος των βλεφάρων και στο θύλακα των βλεφαρίδων. Τα συμπτώματα της βλεφαρίτιδας είναι πολλαπλά και περιλαμβάνουν ερυθρότητα, καύσο, αίσθημα ξένου σώματος, ήπιο οίδημα, αποφολείδωση (crust) σε ποικίλη ένταση και ενόχληση. Η βλεφαρίτιδα μπορεί να είναι οξεία ή και να μεταπέσει σε χρόνια κατάσταση. Εμφανίζεται και σε νέους ανθρώπους (ειδικά σε αυτούς που έχουν υπερέκκριση σμήγματος ) αλλά συχνότερα σε ηλικιωμένους που παίρνει τη μορφή της χρόνιας βλεφαρίτιδας και μπορεί να εξελιχθεί σε επίμονη και ενοχλητική κατάσταση. Ριζική θεραπεία δεν υπάρχει. Αν οι ασθενείς χρησιμοποιήσουν μεικτά κολλύρια (κορτιζόνη και αντιβιοτικό) τα συμπτώματα υποχωρούν αλλά μπορεί να επανέλθουν μετά τη διακοπή της θεραπείας. Έχει δοκιμαστεί αγωγή με τετρακικλίνες (αντιβιοτικά από το στόμα) χορηγούμενες επί τριμήνου με αντιφατικά αποτελέσματα. Βοηθάει πάρα πολύ η υγιεινή των βλεφαρίδων, το πλύσιμο με άφθονο νερό πρωι και βράδυ των βλεφάρων και ο καθαρισμός των βλεφαρίδων με μπατονέτα και κάποιο ήπιο σαμπουάν (μασάζ βλεφαρίδων με σαμπουάν για μωρά). Η χρόνια βλεφαρίτιδα μπορεί να είναι υπεύθυνη και για την εμφάνιση άλλων προβλημάτων από τα βλέφαρα όπως επαναλαμβανόμενα χαλάζια (link).

Το χαλάζιο είναι μια καλοήθης φλεγμονώδης κύστη των βλεφάρων. Οφείλεται σε απόφραξη των μειμοβοιανών αδένων των βλεφάρων και επιμόλυνση του υλικού που περικλείεται μέσα με σταφυλόκοκκο.  Το χαλάζιο είναι συχνότερο στα άτομα με σμηγματορροική δερματίτιδα ή σακχαρώδη διαβήτη. Το χαλάζιο έχει τη μορφή κύστης και προκαλεί οίδημα στο βλέφαρο καθώς δίνει την εικόνα μιας μικρής πρησμένης σφαίρας στο βλέφαρο του ασθενούς. Μπορεί να συνοδεύεται από ηπιότατο άλγος ή αίσθημα καύσου. Δεν αποτελεί πρόβλημα για τον οφθαλμό και την όραση. Η φυσική πορεία του χαλαζίου είναι ότι μετά από λίγο καιρό η φλεγμονή υποχωρεί και είτε παραμένει σα μικρό κοκκίωμα είτε τα τοιχώματα της κύστης συμπίπτουν και μπορεί σε μελλοντική επιμόλυνση να φουσκώσει ξανά. Η θεραπεία του χαλαζίου αρχικά είναι συντηρητική. Μπορεί να χορηγηθεί μεικτό κολλύριο (αντιβιοτικό και κορτιζόνη) ή αλοιφή. Συνιστάται καλή υγιεινή και κομπρέσες με γάζα και χλιαρό νερό. Εάν παρά τη θεραπεία το χαλάζιο επιμένει συνιστάται να γίνει χειρουργική διάνοιξη και καθαρισμός. Επί επαναλαμβανόμενων χαλαζίων στο ίδιο σημείο καλό είναι να γίνεται βιοψία για αποκλεισμό βασικοκυτταρικού καρκινώματος.

Η επιπεφυκίτιδα είναι η φλεγμονή του επιπεφυκότος ο οποίος είναι ο διαφανής χιτώνας που ντύνει το εσωτερικό των βλεφάρων και τον οφθαλμό. Τα αίτια της φλεγμονής μπορεί να είναι ιώσεις (ιογενής επιπεφυκίτιδα), βακτήρια (βακτηριακή επιπεφυκίτιδα), αλλεργία (αλλεργική επιπεφυκίτιδα) καθώς και ερεθισμός από τοξικούς – χημικούς παράγοντες. Η συμπτωματολογία είναι συνήθως κοινή με μικρές διαφορές ανάλογα με το αίτιο. Τα συχνότερα συμπτώματα είναι οι εκκρίσεις (τρέχουν τα μάτια ), το κόκκινο μάτι, η αίσθηση ξένου σώματος, ο καύσος, η φωτοφοβία και η δυσανεξία των οφθαλμών. Στην βακτηριακή ή μικροβιακή επιπεφυκίτιδα που είναι και η σοβαρότερη, έχουμε πολλές πράσινες εκκρίσεις, πολύ κολλώδεις βλεφαρίδες και κόκκινα μάτια. Σε πρώτη φάση η αντιμετώπιση γίνεται με αντιβιοτικά κολλύρια ευρέος φάσματος και κορτιζόνη, φυσικά δάκρυα, ενώ σε επιμένουσες καταστάσεις μπορεί να χρειαστεί και καλλιέργεια. Η ιογενής επιπεφυκίτιδα προκαλείται από ιούς συχνά της οικογένειας των αδενοιών. Η συμπτωματολογία τους περιλαμβάνει υδαρείς εκκρίσεις, πολύ κόκκινα μάτια και μικρά θυλάκια στον επιπεφυκότα. Επίσης μπορεί να αναπτυχθούν και ψευδομεμβράνες οι οποίες πρέπει να αφαιρεθούν από οφθαλμίατρο. Ο ιός θα κάνει τον κύκλο του και θα φύγει μέσα σε δυο έως τέσσερις εβδομάδες. Συνιστάται παρηγορητική θεραπεία με τεχνικά δάκρυα και σε περίπτωση ανάπτυξης διηθήσεων κερατοειδούς χρειάζεται αγωγή με μεικτό κολλύριο.  Η αλλεργική επιπεφυκίτιδα μπορεί να έχει κίτρινες εκκρίσεις. Υπάρχει αίσθημα ξένου σώματος, υπάρχουν μεγάλες θηλές στον επιπεφυκότα  και μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί να αφαιρεθούν από τον οφθαλμίατρο με διαθερμία. Είναι πολλές φορές δύσκολο να εντοπιστεί το αλλεργιογόνο αίτιο. Η θεραπεία περιλαμβάνει αντισταμινικά κολλύρια και κολλύρια ήπιας κορτιζόνης. Η κατάσταση μπορεί να μεταπέσει σε χρονιότητα για την οποία μπορεί και να χρειάζεται διαδικασία απευαισθητοποίησης. Τέλος, ειδική περίπτωση αποτελεί η επιπεφυκίτιδα από έρπητα ιό για την οποία δεν πρέπει να χορηγηθεί κορτιζόνη αλλά αλοιφή ασυκλοβίρης.

Ο κόγχος αποτελεί μια πυραμιδοειδή κοιλότητα η οποία περιέχει τον οφθαλμικό βολβό, την οπισθοβολβική μοίρα του οπτικού νεύρου, τους οφθαλμοκινητικούς μύες και το περικογχικό λίπος. Από την κορυφή αυτής της κοιλότητας, το αποκαλούμενο οπτικό τρήμα, εξέρχεται το οπτικό νεύρο και συνεχίζει την πορεία του προς τον εγκέφαλο. Τα τοιχώματα του κόγχου αποτελούνται από οστά τα οποία σε πιθανή ισχυρή πλήξη του οφθαλμού μπορεί να εμφανίσουν κατάγματα. Στα κατάγματα αυτά μπορεί να παγιδευτούν οφθαλμοκινητικοί μύες με αποτέλεσμα την εμφάνιση διπλωπίας. Αν έχουμε εμφάνιση διπλωπίας (ο ασθενής βλέπει τα είδωλα διπλά) μετά από χτύπημα στην περιοχή της κεφαλής θα πρέπει ο ασθενής να εξεταστεί επειγόντως από οφθαλμίατρο. Άλλη πάθηση της περιοχής του κόγχου η οποία μπορεί και να αποβεί και θανατηφόρα είναι η κυτταρίτιδα κόγχου. Αποτελεί μια επικίνδυνη φλεγμονή της περιοχής. Τα συμπτώματα είναι οίδημα βλεφάρου, πιθανώς μειωμένη όραση, επηρεασμένα αντανακλαστικά κόρης και βύθιος πόνος στις κινήσεις του οφθαλμού.  Σε αυτή την περίπτωση ο ασθενής χρήζει άμεσης ισχυρής αντιβιοτικής θεραπείας. Η νόσος πρέπει να διαφοροδιαγνωστεί από την προδιαφραγματική κυτταρίτιδα μια καλοήθη φλεγμονή των μαλακών μορίων της περιοχής στην οποία δεν εμφανίζεται πόνος στις κινήσεις του οφθαλμού και δεν απειλεί τη ζωή.  Συχνό πρόβλημα επίσης στον κόγχο μπορεί να προκαλέσουν οι νόσοι του θυρεοειδούς αδένα που μπορεί να οδηγήσουν στη λεγόμενη νόσο Graves και εξόφθαλμο. Στην περίπτωση που ο ασθενής έχει εξόφθαλμο λόγω θυρεοειδοπάθειας η χορήγηση κορτικοστεροειδών μπορεί να βοηθήσει. Απαιτείται αντιμετώπιση της αρχική θυρεοειδικής νόσου και επίσης βοηθάει η διακοπή του καπνίσματος αν ο ασθενής καπνίζει. Απαραίτητος κρίνεται ο έλεγχος με μαγνητική τομογραφία κόγχου.  Αν τίποτα από όλα αυτά δεν βοηθήσει στον εξόφθαλμο άλλες ριζικότερες θεραπείες όπως η ακτινοβόληση ή η χειρουργική αποσυμπίεση του κόγχου συνίστανται.